Özet

Bu makalede, muhasebenin tarihsel gelişimi Summa de arithmetica, geometrica, proportioni et proportionalita - Luca Pacioli, Risale-i Felekiyye (Kitab-us Siyakat)- Abdullah bin Muhammed bin Kiya el-Mazenderani örnekleri ile ele alınmış ve ülkemizde 01.06.1989 tarihinde kabul edilen 3568 sayılı “Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu” ile ülkemizdeki örgütsel yapısı hakkında bilgi verilmiştir.

Abstract (ACCOUNTING HISTORICAL DEVELOPMENT PROFESSIONAL ORGANIZATION IN OUR COUNTRY)

In this article, the historical development of accounting is handled with the examples of Summa de arithmetica, geometrica, proportioni et proportionalita - Luca Pacioli, Risale-i Felekiyye (Kitab-us Siyakat) and Abdullah bin Muhammad bin Kiya al-Mazenderani. 3568 numbered Independent Accountancy, Certified Public Accountancy and Certified Public Accountancy Law, which was accepted on 01.06.1989, gave information about the organizational structure of our country.

Muhasebe, ekonomik faaliyetlerde bulunan tüm örgütlerin mali nitelikteki işlemlerini, para ile ifade edilmiş bir şekilde kaydeden, sınıflandıran, özetleyerek rapor eden ve sonuçlarını yorumlayan ve analiz eden bir bilim dalıdır.

Muhasebenin tarihsel gelişimi incelendiğinde muhasebenin, insanlığın var olduğu tarihten beri uygulandığı bilinmektedir. Bununla birlikte Luca Pacioli tarafından yayınlanan “Summa de arithmetica, geometrica, proportioni et proportionalita” adlı eser, çift yanlı kayıt esasını getirmesi açısından son derece önemli bir yere sahiptir.

Bugünkü muhasebe teorisinin temelini oluşturan çift taraflı kayıt yönteminin 13. yydan itibaren İtalya'da kullanılmaya başlandığı, 1296 tarihinde Floransa'da tutulmuş kayıtlardan anlaşılmaktadır. Uygulamalar sonucu oluşan çift taraflı kayıt yöntemi, din adamı ve matematikçi Fra Luca Bartolomeo de Pacioli tarafından yazılı bir metin halinde 1494 yılında Venedik'te yayımlanmıştır.

Summa de arithmetica, geometrica, proportioni et proportionalita ( Aritmetik, geometri, orantı ve orantılılık ) adlı eser pratik aritmetik, temel cebir dahil rönesans matematiğinin kapsamlı bir özetini içerir.

Summa, dilbilgisel bir dilde ilk basılı çalışmadır ve çift girişli defter tutma sisteminin ilk yayınlanan açıklamasını içerir. Orijinal olarak basıldığı gibi Summa de arithmetica, temelde rönesans matematiğinin tümünü kapsayan bir dizi matematiksel konu üzerine on bölümden oluşmaktadır. İlk yedi bölüm aritmetiğin bir özetini oluşturur. Sekizinci bölümde çağdaş cebir anlatılmaktadır. Dokuzuncu bölümde takas, döviz, ağırlık ve tedbir ve defter tutma dahil olmak üzere ticaretle ilgili çeşitli konuları tartışmaktadır. Onuncu ve son bölümde ise, pratik geometriyi (temel trigonometri dahil) açıklamaktadır.

İş bölümleri bölümünde, Particularis de computis et scripturis ( hesaplama ve kayıt detayları ) başlıklı bir bölümde çift girişli defter tutma, deneme bakiyeleri, bilançolar ve diğer çeşitli araçlar da dahil olmak üzere Kuzey İtalyan tüccarlar arasında kullanımda olan muhasebe yöntemlerini açıklar.

Bu teknikler, Summa de arithmetica'nın profesyonel defter tutma yöntemlerini standartlaştırma ve yaymadaki rolü, Luca Pacioli'ye "Muhasebenin Babası" olarak ün kazandırmıştır.

Summa de arithmetica , Luca Pacioli'nin matematik profesörü olarak yaptığı çalışmalarla onlarca yıllık bir bilgi birikiminden oluşuyordu ve muhtemelen matematik ve ticaret öğrencileri için, özellikle Kuzey İtalya'nın ticaret orta sınıfları arasında bir ders kitabı ve referans çalışması olarak tasarlanmıştı.

Çift taraflı kayıt yönteminden kısaca bahsetmek gerekirse, muhasebe kayıt yöntemlerinden biri olan çift taraflı kayıt yöntemi muhasebenin temel denklemini bozmadan, varlık kaynak eşitliğinin sağlanmasına yardımcı olur. Bunun için dört kurala uyulur;

* Parasal olarak Aktif Hesaplardan birinin artması, eşit tutarda bir diğer Aktif hesabın azalması,

* Hem Aktif, Hem Pasif Hesaplarda eşit olarak parasal tutar anlamında Artış olması,

* Hem Aktif, Hem Pasif Hesaplarda eşit olarak parasal tutar anlamında Azalış olması,

* Parasal Olarak Pasif Hesaplardan birinin artması, eşit tutarda bir diğer Pasif hesabın azalması,

Bu kurala uyulduğunda muhasebenin temel eşitliği bozulmayacaktır.

Muhasebe kayıt yöntemlerini “Tek Taraflı” ve “Çift Taraflı Kayıt” yöntemleri olarak tasnif edebiliriz. Tek taraflı kayıt yöntemini “Mali olayların yalnızca bir yönünün muhasebe kayıtlarına alındığı muhasebe kayıt sistemi” olarak tanımlayabiliriz. Örneğin veresiye satış yapan bir işletmeci; yalnızca malı alanların borcunu bir deftere kayıt ediyor ve orada izliyor, buna karşılık stoktaki (mallardaki) azalmaları deftere kayıt etmiyorsa, tek taraflı kayıt yöntemi uyguluyor demektir. Tek taraflı kayıt yöntemi, uygulaması kolay bir muhasebe yöntemidir. Tek taraflı kayıtta işletme hesabı defteri tutulur. Tek taraflı kayıtı II. sınıf tacirler tutar.

Çift taraflı kayıt yöntemini “İşletmenin gerçekleştirdiği mali olayların her iki yönünün de kayıtlara alındığı muhasebe kayıt sistemidir” şeklinde tanımlayabiliriz. Örnekteki işletmeci depodan azalan stokları (malları) da deftere kaydetmiş olsaydı çift taraflı kayıt yöntemini kullanmış olurdu. Bu yöntem ayrıntılı ve zor olmasına rağmen, işletme faaliyetleri ve sonuçları hakkında daha anlamlı sonuçlar vermektedir. Günümüzde Çift taraflı kayıtta yevmiye defteri, büyük defter ve envanter defteri gibi defterler tutulur. Çift taraflı kayıtı I. sınıf tacirler tutmaktadır. I. Sınıf tacirler Bilanço Esasına göre defter tutmaktadırlar ve Bilanço Esasına göre defter tutmak zorunda olan tacirlere ilişkin şartlar 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 177' nci maddesinde anlatılmıştır.

Saygılarımla,

Kaynakça

* Pacioli, Luca; Summa de Arithmetica Geometria Proportioni et Proportionalita

* Abdullah bin Muhammed bin Kiya el-Mazenderani; Risale-i Felekiyye, Tahran Kütübhane-i Meclis

* Muhasebede "Muzaaf Usul" L. Pacioli'den Önce Var Mıydı?-2 adlı makalesi - ismail OTAR Muhasebe Tarihçisi

* Örten, R , Kurt, G , Torun, S . (2011). Muhasebede Çİft Taraflı Kayıtlama ve Kİtab-us Sİyakat. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (1), 34-69. Retrieved from

* Makale, Erdoğan AVDER Öğretim Görevlisi Balıkesir Üniversitesi

* Merdiven Kayıt Yöntemi ve Günümüz Muhasebe Sistemi Doç. Dr. Oğuzhan Aydemir Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Doç. Dr. Mehmet Erkan Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF

* https//www.turmob.org.tr/Kurumsal/TURMOB-Hakkinda * https://www.tesmer.org.

* http://www.kgk.gov.tr

 

(Devamı Haftaya)