İlk insan yeryüzünde nerede hayatına başladıysa, onun başladığı yerden günümüze uzanan bir yol var. Bu yolun sonu, herkesin toplandığı ama herkesin birbirinden kaçacağı bir toplanma alanına çıkacaktır. Oraya kadar pek çok insan, bir yol yaptığını her fırsatta dile getirmekte ve o yolun en güvenli yol olduğunu iddia etmektedir. Yani kimse ''yoğurdum ekşi demiyor''. Buna inanan ve yolda olduğu için emin adımlarla sona yaklaştığına kanaat getirenler de yolda olmayanlara acıyarak bakmakta ve onları ''irşada muhtaçlar'' olarak kabul etmektedirler. Bir de üçüncü bir sınıf var ki; onlar da ''yolda olanlara da yolu yapanlara da'' karşılar. Sanırım yazının konusu açığa çıkmıştır: Tarikatlar.

Ne zaman, nasıl, nerede ortaya çıktığı üzerine herkesin üzerinde ittifak ettiği kesin bir bilgi yok. Kimisi Musa-Hızır olayına, kimisi de Hicret yolunda Sevr mağarasında Allah'ın son peygamberi Muhammed ile onun halifesi Ebu Bekir arasında yaşanan anlatı ve öğretiye dayandırmaktadır.

Konuya bir başka yaklaşım da Emeviler döneminde idarecilerin, günlük hayatlarında israfa kaçan harcamalarının olması, ibadetlerin edası noktasındaki ihmalkarlıkları, dünyevileşme (vehn) gibi İslam'ın tasvip etmediği davranışların görülmesi, toplumun geniş kesimleri tarafından eleştirilmiştir ve ''züht'' kavramı dönemin insanları tarafından daha çok dillendirilmeye başlanmıştır.

Burada unutulmaması gereken önemli bir nokta da eleştiriyi yapan insanların bazılarının son peygamberin hayatının canlı şahidi olmaları ve şahit oldukları hayatın mevcut koşullardan tamamen farklı olmasıdır. Bu toplumsal değişim, tasavvuf dediğimiz kavramın ortaya çıkmasında önemli bir yer tutmaktadır. Tarihi süreçte yolların ayrılması ve her yolun bir mihmandarının olması da bundan sonra başlamaktadır. Tasavvufun tek bir versiyonu da yoktur. Hint, İran, Arap ve Türk yorumu vardır.

Özellikle tasavvuftaki Türk ekolü, belli dönemlerde toplumsal birlik ve beraberliğin sağlanmasında ve savaş sonucunda İslam beldesine dahil olan yerlerde yaşayan insanların kısa sürede İslami öğretileri benimsemelerine katkı sağlamıştır. Böyle bir durumun meydana gelmesinde mutasavvıfların İslam'ın salt emir ve yasaklarını insanlara dikte etmek yerine ilk başlarda daha çok, inandıkları dinin insani ve ahlaki yönünü ön plana çıkarmaları stratejik bir hamledir.

Diğer taraftan tasavvufi çevrelerin hem yerel halk ile hem de merkez ile aralarını çok iyi tutma yönündeki çabaları bulundukları yerlerde kök salmalarına imkân tanımıştır. Özellikle Osmanoğulları'nın kurulduğu dönemlerde, tasavvufi yapıların askeri alandaki gayretleri sosyal hayattaki fedakarlıkları herkes tarafından takdirle karşılanmıştır. Bu yapılar ilk olarak toplumun kalbini fethetmişlerdir. Toplum tarafından meşruiyetleri ispatlanan tasavvufi yapılara merkez de çok sıcak yaklaşmıştır.

Beyliklerin beylerinin, bölgedeki şeyhin postunun kenarında olması o beyin halk tarafından daha çok benimsenmesi demekti. Aynı şekilde otağın içinde bir minder üzerine oturma imkanına erişen bir şeyh de pek çok imkana erişebiliyordu. Böyle bir imkân elde edenler de ellerindeki bu nimeti kaybetmek istemiyorlardı.

Emevi devlet ricalinin yanlışlarını eleştirip yeni bir kapı aralayanların ardılları, seleflerinin eleştirdiği durum içinde kendilerini buldular. Allah insanı, iddiasından vurur der ya İsmet Özel. Öyle oldu. Daha net olsun diye: Şeyhler, dervişler karınca gibi. Kuru gıdalar toplar, bulursa şükrederler. Yığınak yapar. Şükreder. O karıncalar bir gün ''BAL'' buldu yediler. Hoşlarına gitti. Bir daha yediler, ayrılamadılar. Ve bal içerisinde debelendiler. Battılar. Öldüler.

Tarikatlar -2- haftaya