Sözün özü; Kosova ve Makedonya'daki Türkler'in önemli bir kısmı Osmanlı Devleti'nin, Balkanlar'dan çekilmesinden sonra Arnavutlaştırılmıştır. Kimileri isteyerek, kimileri de ağır ekonomik baskılara dayanamadıkları için, “Arnavutum” demek zorunda kalmışlardır. Bu konuyla ilgili bazı belgeler, bilgiler, haberler Kosova ve Makedonya'da yayımlanan kimi gazetelerde yer almıştır. Derinliğine yapılacak araştırmalarla ortaya çıkacak belgeler, bu çok önemli gerçeği ortaya koyacaktır.

Azınlık Hakları

Makedonya'daki Türkler, azınlık haklarından yararlanarak, gazete ve dergiler yayımlamakta; radyo ve televizyonda programlar hazırlamakta ve siyasi partiler kurabilmektedir.

Sözlü Basın

Üsküp Televizyonunun Türk yayın servisinde on Türk gazeteci çalışmaktadır. Kimi zaman 30, kimi zaman 60 dakika olmak üzere, her gün, akşam saatlerinde Türkçe yayın yapılmaktadır. Türkçe haberlerden hemen sonra, Türkiye televizyonlarından derlenen müzik klipleri sunulmaktadır. Türk müziğinin sadece Türkler tarafından değil, Makedonya'da yaşayan öteki ulus ve halklar tarafından da ilgiyle izlenmekte olduğunu bu ülkeye yaptığım seyahatlerde müşahade ettim.

Eğitim

Türk çocukları Makedonya'da, sekiz yıllık ilköğrenimlerini ana dilleriyle yapabilmektedir. Ancak lise öğrenimi her yerde yoktur. Bazen, kimi liselerde bir iki sınıf açılmakta, ama kimi zaman öğretmen, kimi zaman da öğrenci yokluğundan bu sınıflar kapanmaktadır. Torbeşler'e Türkçe eğitim yapma hakkı verilirse, bu sorunun çözüme kavuşacağı muhakkaktır.

Ayrıca, Üsküp Üniversitesi Filoloji Fakültesine bağlı bir “Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü” vardır. T.C.'nin sağladığı finansman ile Gostivar kentinde kurulmuş olan Uluslararası Vizyon Üniversitesi'nde ise öğrenim dili Türkçe'dir. Keza Üsküp'te kurulmuş olan Balkan Üniversitesi'nde de Türkçe eğitim yapılmaktadır.

Kültür

Marko Çepenkov Üsküp Folklor Enstitüsü'nde, Makedonya'daki Türk folklorunu araştırmakla görevli araştırmacılar vardır.

Üsküp Halklar Tiyatrosu'nda “Türk Dramı” bulunmakta, yönetmeni ve oyuncuları Türk olan bu tiyatroda her yıl repertuvara, bir Türk yazarının eseri de dahil edilmektedir.

Başta Üsküp olmak üzere, hemen hemen bütün kentlerde “Kültür Güzel Sanatlar Derneği” vardır. Üsküp Yeni Yol, Kalkandelen Yeni Hayat, Resne Kardeşlik-Birlik, Ohri Kardeşlik-Birlik, Gostivar Güven dernekleri bünyesinde Makedonya Türk müziği ve halk oyunları araştırılmakta, derlenmekte ve sahnelenmektedir. Bütün bu topluluklar sık sık Türkiye'ye gelerek festivallere iştirak etmektedir.

Türkiye-Makedonya İlişkileri

Yukarıda da değindiğim gibi T.C., Makedonya'yı ilk tanıyan ülkeler arasındadır. Cumhurbaşkanı Kiro Gligorov Türkler arasında, İştip kentinde büyümüş, az da olsa Türkçe bilen, gerçekten Türk dostu, değerli bir insandır. Türkiye, Makedonya'ya karşılıksız yardımlar yaptığı gibi, kredi de açmıştır. Halen Makedonya'nın her yanında Türk malları satılmaktadır. Bir dostumun söylediği gibi “Türkiye Makedonya'yı hem doyurmakta, hem giydirmektedir.” Makedonya'nın bütün kentlerinden Türkiye'ye sürekli otobüs seferleri olduğu gibi, haftanın üç günü Üsküp-İstanbul-Üsküp uçak seferleri yapılmaktadır.

İki ülke arasındaki ilişkiler daha da geliştikçe, Makedonya'da yaşayan Türkler'in durumlarında da iyileşmeler görülecek, göçler de durdurulmuş olacaktır…