Danışmanlık hizmeti verdiğim firma sahibi dostlarım ve arkadaşlarımla farklı ortamlarda sohbetimizde çok yöneltilen bir soru var; “Merkez Bankası gösterge (referans) faizi neden bu kadar önemli? Üzerinde kopartılan fırtınaların bilimsel bir sebebi var mı?” Cevabı çok uzun olsa da mümkün olduğu kadar kısa ve anlaşılır ifadelerle anlatmaya çalıştım kendilerine.

Enflasyon ve faiz konularını analiz etmeye çalıştığım çok sayıda yazı yazdım geçmişte, arşivden incelemeniz mümkündür. Konuyla ilgili altyapısı olan okuyucular açısından ise doğrudan ifade edeyim.

Özetle söylersem, devlet, itibarını kullanıp normalde pek bir değeri olmayan bir takım kağıt parçalarını (para/banknot) belli şekillerde basar ve insanlara mal ve hizmet alımlarında kullanılmak (tedavül etmek) üzere verir. Teknik olarak, bu kıymet atfedilen kağıt parçası devletin borç senedidir, “bu kağıdı getiren kişiye, karşılığında gerçek para olan kıymetli madenler (Altın, gümüş vb) ya da belli bir mal veya hizmeti temin ederim” garantisini vermektedir.

Normalde kıymeti olmayan bu kağıt parçalarına, arkasında devlet var diye hepimiz itibar ederiz, elimizdeki malımızı veririz veya karşılığında bir hizmet veririz. Somut olsun diye, trafik ışıklarını örnek olarak vermek isterim; Kırmızı ışıkta bizleri durduran, yeşil ışıkta geçiren şey, ışığın gücü değil, devletin otoritesidir. Dışarıdan bakan ve bu otoriteyi bilmeyen biri için bu hareketler anlamsız, hatta aptalcadır. Banknot da öyledir, bilmeyen biri için kıymetsizdir, hiçbir işe yaramaz. Nitekim, arkasındaki devlet otoritesi ve kefaleti kalmayan paralar birden karşılıksız kalır, değersizleşir, belki ateş yakmakta kullanılabilir.

Devletin borç senedi olan paranın değerinin korunması ahlâkî/etik yönden parayı çıkaran devletin namus borcudur. İtibarını kullanarak, neredeyse sıfırdan bir değer oluşturan devletin, oluşturduğu değere sahip çıkmaması doğrudan itibarını mahveder.

Daha önce 3-5 TL ye mal edip üzerine 200 TL yazarak 195 TL ilave değer üreterek zenginleşen (Senyoraj hakkı) devletleri yazdığım yazıları (Para/Dolara Neler Oluyor? vd) inceleyebilirsiniz.

Teknik anlamda tüm bu süreçte devleti temsil eden kurum T.C. Merkez Bankasıdır (TCMB). özel Kanununda ilk görevinin fiyat istikrarını sağlamak (Enflasyonu önlemek) olduğu yazan TCMB, enflasyon oluşumunda devlet dışındaki etkenler (Dünya finans piyasaları, petrol, gıda vs fiyatlarındaki hareketler gibi) dikkate alıp içsel faktörleri de hesaplayarak oluşabilecek enflasyonu dolaylı olarak gösteren gösterge/referans faizi ilan eder.

Merkez Bankası, özerk ise, kararlarını ekonomi ve finans biliminin kurallarına göre alabiliyorsa, yaptığı açıklamalar ve uygulamalarla piyasaya güven verebiliyorsa, anlık yaşanan enflasyonun altında oranlar açıklar ve alınacak tedbirlerle enflasyonun kendi ilan ettiği gösterge orana düşeceğini taahhüt etmiş olur.

Piyasa profesyonelleri ve yatırımcılar TCMB'nin ilan ettiği oranı makul bulurlarsa, herkes ayağını ona göre denk alır, ekonomide yön belirlenmiştir ve herkes ona göre pozisyonunu ayarlar. Fiyatlama davranışları, geleceğe dönük mal ve hizmetlerin fiyatları nispeten istikra kazanır, aynı hizmetteki mal ve hizmetin hemen her yerde üç aşağı beş yukarı fiyatı aynı olur.

TCMB'nin özerkliğini kaldırır, her hareketini her hangi bir devlet dairesi yöneticisi gibi siyasete soracak hale getirirseniz, eski Bakan beyin ifadesiyle “ TCMB'nın (faiz) politikasını önemsizleştirdik” gibi facia bir ifade kullanırsanız, piyasada birden kargaşa oluşur, kakafoni yaşanır, her kafadan ayrı bir ses çıkar.

Haritalarda Kuzey oku yani kuzeyi gösteren bir işaret mutlaka bulunur. Bizler de kuzey yönünü pusulaların manyetik kuzeyi göstermesi sayesinde biliriz. Haritada kuzey oku yoksa, pusulada arıza sebebiyle kuzey yön kaybolmuşsa yönünüzü bulmanız çok zordur, muhtemelen herkes kuzey diye başka bir tarafa yönelir.

Ekonomide de tıpkı bu olur, herkesin bilgisi, tecrübesi, dünya görüşü, ticarete bakışı, duygu dünyası gibi kontrol edilemeyecek pek çok faktör devreye girer. Bir anda fiyatlama davranışları bozulur, herkesin kafasındaki enflasyon oranı farklıdır, herkesin döviz kuru beklentisi farklıdır. Bu sebeple, kendi ürettiği mal ya da hizmeti fiyatlandırırken bu algıya göre hareket eder. Sonuç, aynı malın ya da hizmetin onlarca farklı fiyatı oluşur, oysa serbest piyasa şartlarında, serbest rekabet ortamında fiyatlar üç aşağı beş yukarı yakındır.

Gelinen noktada, piyasa –maalesef- her zaman en yüksek fiyatı koyan görüşe evrilir, bu da enflasyonu ve hayat pahalılığını arttırır, insanlar perişan olur.

Sayın Bakan Mehmet Şimşek beyin gelişiyle, yukarıda ifade etmeye çalıştığım temel ekonomik ve finansal gerekçelerle, çok gecikilmiş de olsa doğruya yönelerek adımlar atılmaya başlanmasını memnuniyetle karşıladım. Ancak, atılan adım kesinlikle yeterli değildir, olsa olsa bir başlangıçtır. TCMB'nin itibarını geri verecek, devletin namusu olan Türk Liramızın itibarını iade edecek adımların atılmaya devam edilmesi lazım.

Doğru yönde adımlar atılırsa, an itibariyle kaybettiğimiz 2023 ve 2024 yıllarından sonra, 2025 yılının yaz aylarında bir normalleşmeyi ümit ederim.

Her şey ülkemizin, milletimizin sağlık ve selameti için.